Eerst tien jaar weg uit Nederland …
Voor Nederbelgen heeft schenken over het algemeen pas zin als men meer dan tien jaar weg is uit Nederland. De Nederlandse Successiewet kent namelijk een zogenaamde woonplaatsfictie, waardoor over schenkingen die worden gedaan binnen tien jaar na de emigratie Nederlandse schenkbelasting verschuldigd is. De regeling is niet van toepassing als men niet langer de Nederlandse nationaliteit heeft; Belg worden kan dus in dit opzicht fiscaal interessant zijn, waarbij wel wordt opgemerkt dat de Belgische naturalisatiewetgeving recentelijk aanmerkelijk is aangescherpt. Over het algemeen zal men dus na vertrek uit Nederland tien jaar moeten wachten voordat schenkingen kunnen plaatsvinden zonder dat deze aanleiding geven tot de heffing van Nederlandse schenkbelasting.
… en dan schenken met toepassing van het Belgische systeem
Voor Nederlanders die langer dan tien jaar in België wonen geldt dat zij niet langer onder het bereik van de Nederlandse Successiewet vallen. Vanaf dat moment kunnen dus schenkingen plaatsvinden zonder dat deze aanleiding geven tot de heffing van Nederlandse schenkbelasting. Vervolgens rijst uiteraard de vraag hoe het dan zit met de belastingheffing in België. Net als Nederland kent België successierechten (erfbelasting) en schenkingsrechten (schenkbelasting).
Het tarief van de successierechten is in Vlaanderen niet lager – bij grotere vermogens zelfs hoger – dan de Nederlandse erfbelasting:
| over de eerste € 50.000 van de verkrijging is verschuldigd | 3% |
| over het gedeelte van de verkrijging tussen € 50.000 en € 250.000 | 9% |
| is verschuldigd | |
| over hetgeen meer wordt verkregen dan € 250.000 is verschuldigd | 27% |
(Voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Waals Gewest gelden andere tarieven en vrijstellingen die in grote lijnen vergelijkbaar zijn met de regelingen in het Vlaams Gewest. Omwille van de overzichtelijkheid wordt hier verder alleen op de fiscale situatie in Vlaanderen ingegaan.)
De heffing van successierechten kan echter op effectieve wijze worden voorkomen door vermogen te schenken. Roerend vermogen (denk aan een banktegoed of aan aandelen in een BVBA) kan door een inwoner van Vlaanderen aan de kinderen worden geschonken tegen een vast tarief van 3% schenkingsrechten (in België ook wel “registratierechten” geheten). Ook als een dergelijke schenking kort voor het overlijden geschiedt, en het registratierecht van 3% bij wijze van spreken enkele dagen voor het overlijden van de schenker aan de Belgische fiscus wordt voldaan, wordt daarmee de heffing van successierechten over het geschonken vermogen voorkomen.
Het is zelfs mogelijk om een nultarief (0%) te bereiken, als de schenking niet bij de Belgische fiscus wordt geregistreerd en de schenker de datum van totstandkoming van de schenking meer dan 3 jaar overleeft. Belgisch schenkingsrecht wordt namelijk alleen geheven als de schenkingsakte bij de Belgische fiscus wordt aangeboden (“registratie”). Overlijdt de schenker binnen 3 jaar na het doen van de schenking (zonder dat alsnog 3% registratierecht is betaald), dan wordt het geschonken vermogen op grond van een wetsfictie alsnog met successierechten belast. In dat geval wordt er dus in fiscaal opzicht “door de schenking heengekeken”.
De schenker hoeft overigens het genot van het geschonken vermogen niet te missen. Het is zonder meer mogelijk om een vruchtgebruik voor te behouden, zodat de revenuen aan de schenker toekomen. Deze constructie valt overigens af te raden als men naar Nederland wil remigreren, omdat het geschonken vermogen in dat geval op grond van de Nederlandse Successiewet bij de nalatenschap wordt opgeteld.
Waarom naar de Nederlandse notaris?
Naar Belgisch recht moet een schenking in beginsel bij notariële akte worden gedaan. De Belgische notaris is wettelijk verplicht die akte te registreren en de schenkingsrechten voor de Belgische fiscus te innen.
Voor de schenking van tastbare en van hand tot hand overdraagbare goederen bestaat echter een uitzondering op de eis van de notariële akte, de zogenaamde handgift. Zoals de naam al zegt, is dit de eenvoudige overhandiging van hetgeen men wil schenken. Daar komt geen notaris bij kijken en daarover zijn dan ook – tenzij de handgift vrijwillig wordt geregistreerd – geen schenkingsrechten verschuldigd.
Overlijdt de schenker echter binnen 3 jaar na het doen van de handgift zonder dat registratie heeft plaatsgevonden, of – en daar zit nogal eens het probleem – slaagt men er niet in om te bewijzen dat de handgift meer dan 3 jaar voor het overlijden werd gedaan, dan riskeert men alsnog successierechten te moeten betalen.
Een ander probleem is dat de materiële overhandiging van hand tot hand niet voor alle goederen mogelijk is. Zo kan men aandelen aan toonder wel, maar aandelen op naam, zoals de aandelen van een BVBA (waarvan geen toonderstukken bestaan), niet bij handgift overdragen.
Als de schenkingsakte voor een Nederlandse notaris wordt gepasseerd, wordt deze niet bij de Belgische fiscus geregistreerd. Daarom hoeven over een dergelijke schenking in België geen schenkingsrechten betaald te worden. Blijft de schenker na de totstandkoming van de schenking nog 3 jaar in leven, dan is in België geen belasting verschuldigd. Een Nederlandse notariële akte, die niet in België wordt geregistreerd, wordt geaccepteerd als bewijs van de datum waarop de schenking heeft plaatsgevonden en de 3-jaarstermijn is gaan lopen. Kortom, men kan proberen het nultarief te bereiken zonder de bewijsrisico’s van de handgift.
Bestaat de kans dat de schenker de 3-jaarstermijn niet gaat halen, dan kan alsnog een afschrift van de Nederlandse akte in België ter registratie worden aangeboden.
Het risico van een overlijden binnen 3 jaar na het doen van de schenking kan overigens ook worden afgedekt door het sluiten van een tijdelijke overlijdensrisicoverzekering. De kosten daarvan hangen uiteraard af van de leeftijd en de gezondheid van de schenker, maar belopen over het algemeen veel minder dan 3% van het geschonken vermogen, terwijl ook het risico van een plotseling overlijden (door een ongeluk) wordt gepareerd.
Remigreert de schenker naar Nederland, dan komt de heffing van Belgische registratie- of successierechten niet meer aan de orde. Overlijdt de schenker evenwel na terugkeer in Nederland binnen 180 dagen na het doen van de schenking, dan wordt over het geschonken vermogen op grond van een fictie in de Nederlandse Successiewet erfbelasting geheven. Bij een voorgenomen remigratie luistert de fiscale planning dus nauw.
Maar … dan toch weer de Nederlandse fiscus
Zoals boven aangegeven, kan door middel van het verrichten van schenkingen een aanzienlijke besparing van de Belgische successierechten worden bereikt. Daar staat echter tegenover dat het geschonken vermogen aan de kinderen gaat toebehoren, zodat zij, als ze in Nederland wonen, daarover ieder jaar in box 3 vermogensrendementsheffing moeten gaan betalen. Als gevolg hiervan is het mogelijk, dat het eenmalige successievoordeel (gedeeltelijk) teniet wordt gedaan. De kunst is dus in feite om enerzijds de schenking zo snel mogelijk te laten plaatsvinden, maar anderzijds te zorgen dat het geschonken vermogen zo laat mogelijk door de kinderen wordt verkregen. Bij gehuwde schenkers zijn er technieken om te zorgen dat de kinderen nog niets krijgen terwijl de 3-jaarstermijn al wel loopt.
Ook belastingvoordeel voor de volgende generatie
Ouders kunnen ter gelegenheid van de schenkingen bepalen dat de begiftigden (de kinderen) verplicht zijn om het geschonken vermogen bij hun overlijden “door te schuiven” naar de kleinkinderen. Bij een dergelijke “tweetrapsschenking” wordt het geschonken vermogen bij het overlijden van een kind door de kleinkinderen niet uit de nalatenschap van dat kind (hun ouder) verkregen, maar uit hoofde van de schenking door hun grootouders.
Het mooie is dan dat de verkrijging bij het overlijden van een kind niet wordt belast met Nederlandse erfbelasting naar een tarief van maximaal 20%, maar naar het lage Belgische tarief van 3% of zelfs maar 0%. Met andere woorden, door aan de schenkingen een tweetrapsregeling te verbinden, kan het vermogen ook in een volgende generatie buiten de heffing van Nederlandse erfbelasting worden gehouden. Overigens gaat dit fiscale voordeel teloor als de grootouders remigreren naar Nederland, een punt om terdege rekening mee te houden bij het opstellen van de schenkingsakte!
Ook voor “echte” Belgen
Hetgeen hierboven is geschreven, geldt niet alleen voor Nederbelgen. Iedere inwoner van België kan door het verrichten van schenkingen de successieheffing verlagen of zelfs geheel vermijden. Als de kinderen ook in België wonen – wat bij “echte” Belgen meestal het geval is – dan is de planning zelfs aanmerkelijk eenvoudiger omdat geen technieken behoeven te worden ingezet om de Nederlandse vermogensrendementsheffing te ontlopen.
Mr Peter Blokland, notaris en estateplanner bij Daamen de Kort van Tuijl Notarissen in Tilburg